OSVRT :Kultura „na respiratoru“ (lagano umiranje ,,duha“ u covid stvarnosti)

Decenijama ranije, kao i na izmaku ove godine, svjedoci smo ,,tihog i kontinuiranog odumiranja kulture“ koja opstaje samo zahvaljujući entuzijazmu nevelikog broja uglednih kulturnih poslenika.

Razloga za takvo nezavidno stanje u kulturi ima puno, dok su posljedice vidljive i nesagledive. Jedan od ključnih uzroka ,,kulture na izdisaju“ svakako je dugogodišnji ,,maćehinski odnos“ politike prema svemu što je u sferi kulture. Njena potreba je da našu duhovnost, duh uopšte, materijalizuje i svaki kreativni potencijal suzbije, uguši, tj. stavi pod okrilje ,,zatvorenog palanačkog duha“. Homo politicus je brat ,,po interesu“ homo materialisu, koji, udruženim snagama i ,,prljavim sredstvima“, ne prezajući ni od čega, bacaju ,,pod noge“ homo idealisa, i tu je kraj. Krenimo redom i pokušajmo, analitički, sagledati realno ovakvo ,,ponižavajuće stanje kulture“. U širokom smislu posmatrana ,,kultura je sve ono što je stvorilo ljudsko društvo i što postoji po tjelesnom i umnom radu ljudi, za razliku od prirodnih pojava“ (Bratoljub Klaić – Veliki rječnik stranih riječi). Duhovna i nacionalna kultura imaju posebnu ulogu i značaj kako za pojedinca, tako i za društvo, državu, narod. I dok, sa jedne strane, duhovna kultura podrazumijeva, po Klaiću, u najkraćem ,,skup rezultata društva u nauci, umjetnosti“ dotle, sa druge strane, ona nacionalna sublimira u sebi ,,istorijske tradicije, moral i običaje, jezik, književnost i umjetnost svakoga naroda“. Da li smo postigli, u minulom periodu, tokom svih ovih godina, decenija, makar ,,nivo osrednjosti“ ako ništa drugo, u domenu kulture?! Ili smo, u ovakvom ,,duhovnom beznađu“, na raspeću materije i duha, tek malo poodmakli od onog ,,zadovoljavajućeg nivoa“?! Šta to ne da kulturi da se razmaše, da bude ,,svoja na svome“, da dosegne ,,savršenstvo neba“, da bude i ostane kosmopolitska što je u srži njenog bića?! Svakako, osim već pominjanih razloga, tu je taj naopaki ,,duh palanke“ koji je jednoobrazan, zatvoren u sebe, koji ne trpi već grubo kažnjava ,,izlete duha u svijet“ van zajednice – plemena, jednom riječju, ubija svaku kreativnost i ,,pojedinačnost“. Nadareni pojedinac i njegov duh individualizma jeste ,,raspolućen“ između dva svijeta – duha palanke, tj. duha roda, plemena, sa jedne strane, i svijeta izvan tih okvira, sa druge strane. Takav ,,kreativac“, usamljen i mističan u svom stvaranju, trpi ,,jake, niske udarce“, jer se svim silama otima stavljanju ,,u kalupe osrednjosti, obezličenju i jednoličnosti“ palanačkog duha. Naravno, kao posljedica takvom njegovom opiranju javlja se ubrzo ,,etiketiranje“ palanke, proglašavanje ,,ludim, naopakim“, otpadnikom od ,,plemenske svijesti“, izgrednikom kome ,,ništa sveto nije“. Duh palanke ne priznaje, nipodaštava misao – filozofiju, jer je to za nju ,,opasni teren“, kao ni usamljenost koja iz nje proizilazi, jer da bismo ,,plodonosno razmišljali“ potrebna nam je tišina sobe, nekog mirnog kutka. Palanački duh, zapravo, želi i priželjkuje čovjeka ,,ostvarenog u plemenu na svim poljima“, takvog da pleme od njega uvijek ima ,,koristi“, a ne njegovu ,,ispraznu filozofiju“ koja ga vodi u propast, ništavilo, besmisao. Duh palanke ,,ne voli promjene, dešavanja, pokret“, već naprotiv, voli rad – nerad, tj.simulaciju nekakvog ,,minimalnog rada“ i red – nered, tj.disciplinu koja se samo ,,glumi“, a sve zarad stvaranja neke ,,lažne slike“ o tobožnjem ,,besprekornom društvu“. Radomir Konstantinović u svom djelu Filozofija palanke izričito kaže: ,,Palanka nije u svetu, ona je u duhu, svud moguća“, dakle, svuda je ima te predstavlja pravu ,,pošast“ kojoj se teško oduprijeti.

Često zaboravljamo da je kultura sve, počev od pristojnog pozdrava na ulici, upotrebe korisnih, a često zaboravljenih riječi ,, hvala, molim, izvini“ do ,,njegovanja i stalnog usavršavanja kulturnog duha“, na kraju, do stroge selekcije ,,pravih kulturnih vrijednosti“ i odbacivanja kiča, u svim njegovim oblicima. Međutim, era digitalizacije ,,pritiska danonoćno“ kulturu kada god ,,raširi svoja krila“, napravi novi zamah vraćajući je nekoliko koraka unazad, i toj ,,neravnopravnoj borbi“ nema kraja. Naime, mlađa populacija sve manje čita knjige, ide u bioskop, posjećuje pozorište, likovne izložbe, promocije književnih i drugih djela, naprosto, predaje se potpuno digitalnom svijetu i ,,online prijateljima“. Stvarnost u kojoj žive zamjenjuju ,,virtuelnom“, ne sagledavajući sebe u ,,stvarnom ogledalu“ i time istinu zamjenjuju ili zamagljuju iluzijom.

Zato, ako kulturi već nije ,,odzvonilo“, pokušajmo joj svi iznova ,,udahnuti dušu“, oslušnuti je u sebi, na pravi način, dozvoliti joj da, nakon toliko vremena praznog hoda, tavorenja u ,,vakuumu“ ponovo bude naša ,,duhovna hrana, nasušna potreba“.

To je onaj vječni most koji će nas, najprije, spojiti sa sopstvenim bićem i drugim kulturama, i povesti stazom humanosti, prijateljstva, ljubavi i umjetnosti.

AUTORKA: Mr Svetlana Sekulić, profesorica Crnogorskog jezika u OŠ “ Maksim Gorki” Podgorica